Yalta Konferansı

YALTA KONFERANSI


II. Dünya Savaşı sonrasında, üç galip ül*ke adına dünyanın yeni çatısını meydana

getirmek için F. D. Roosevelt (ABD), J. Stalin (SSCB) ve W. ChuıchilTin (İngilte*re) 4-11 Şubat 1945'te Yalta'da yaptıkları toplantı. Yalta'da verilen kararların daha önce başka yerlerde de (Washington, Kahi*re, Tahran) alındığı görülür. Yalta'nın ama*cı, bu kararlar ertesinde tekrar biraraya ge*lerek askerî, diplomatik, ekonomik he*defler ve maksatlar üzerinde umumî bir an*laşmaya varmak; nüfuz bölgelerini ve işgal mıntıkalarını tespit etmekti.

Heri sürüldüğüne göre, Roosevelt, başlı*ca iki meseleyle Yalta'ya geldi. Birincisi, savaş bittikten sonra Amerikan kuvvetleri*nin Avrupa'dan çekilmesi durumunda orta*ya çıkacak sonuçtu. Diğer husus da, Uzak Doğu savaşına Sovyet Rusya'nın da bir an önce katılmasını ve orada kendi yükünü azaltıp savaşın sona ermesini sağlamaktı. Churchill ise öncelikle Almanya'ya uygula*nacak muameleyi, Polonya meselesinin çö*zümlenmesini, savaştan sonra Avnıpa'daki kuvvetler dengesinde Fransa'nın yerini, Balkanlarda ve İran'da İngiliz nüfuzunun ne boyut alacağını düşünüyordu. Stalin'in çözüme bağlanmasını istediği meseleler, savaştan sonra Rusya'nın ekonomik kalkın*masının nasıl sağlanacağı, 19O5'te uğradığı toprak kaybının nasıl giderileceği, Alman*ya'nın ilerideki muhtemel saldırısı karşısın*da Rusya'nın güvenliği için tedbirin nasıl alınacağıydı.

Bu tasarılarla başlayan Yalta Konferan*sı'nda varılan sonuçlar şöyle belirginleşti: Sovyet Rusya, Güney Sakhalin ile civarın*daki adalar, Port Arthur deniz üssü ve Kuril adaları'mn kendisine verilmesi karşılığın*da, Almanya'nın silahı bırakmasından üç ay sonra Japonya'ya müdahale etmeye söz ver*di. Almanya esas itibariyle üç işgal bölgesine ayrılacak, fakat İngiltere ve Amerika kendi bölgelerinde Fransa'ya da bir kısım ayıracaklardı. Aynı şekilde Berlin şehri de ortak işgal altında bulunacaktı. Alman*ya'nın silahsızlandırılması ve savaş tazmi*natı ödemesi konusunda anlaşamayan ta*raflar, 20 milyar doların müzakerelere esas teşkil etmesi kaydıyla bu meselelerin çö*zümünü sonraya bıraktılar. Polanya'nın do*ğu sınırlan içinde, 1919 Paris Barış Konfe-ransı'nda kabul edilen Curzon Hattı esas alındı. Batı sınırlarının tespiti İse, görüş ay*rılıkları yüzünden ileri bir tarihe bırakıldı. Ayrıca Varşova'da bulunan geçici Polonya Hükümetİ'nin en kısa zamanda gizli oya da*yanan serbest seçimler yapmasına da karar verildi. İran'a menfaatlerini (özellikle pet*rol) kollayarak yaklaşan Rusya ve İngiltere, bu bölgeyle ilgili meselenin görüşülmesini sonraya bıraktılar. Boğazlar statüsünün Sovyet Rusya lehine değiştirilmesine, bu meselenin daha sonra Dışişleri Bakanların*ca ele alınıp bu durumdan Türkiye'nin de haberdar edilmesine karar verildi. Harpten önce Nazi Almanya'sının peyki olan ülke*lerde demokratik hükümetlerin kurutması öngörüldü. İleride San Francisco'da topla*nılması kararlaştırılan bir konferansta Bir*leşmiş Milletler Teşkilâtı'nın kurulacağı burada ilân edildi. Bununla birlikte, kurula*cak Birleşmiş Milletler Teşkilâtı'nın Gü*venlik Konseyi'nde yer alacak sürekli üye*lere veto hakkı tanıması da kabul edildi ve 1 Mart 1945'e kadar Almanya ve Japonya'ya karşı savaş ilân eden ülkelerin kurucu ülke olmaları ya da üyeliğe alınması karara bağ*landı. ABD'nin ve Rusya'nın ısrarlarına rağmen, İngiltere Hong Kong'u Çin'e geri vermeyi reddetti. Kore ise, iki ayn nüfuz bölgesine ayrıldı.

Roosevelt, Stalin ve Churchill'in "Üç ül*kenin devamlı ve gittikçe büyüyen bir şekil*de yapacakları işbirliği" biçiminde nitele*dikleri Yalta Konferansında, E. Roose-velt'in deyimiyle "üç büyükler büyük bir numara yapmışlardı." Konferanstan Stalin ve Roosevelt büyük bir memnunlukla ayrıl*dılar. Churchill ise, bu konferansı "finale" (büyük ittifakın sonu) biçiminde niteledi.


Yalta Konferansı



İkinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Kızıl Ordu doğudan, ABD ve müttefikleri batıdan Almanya içlerine doğru ilerlerlerken, taraflar arasında sürtüşmeler başlamıştı. Hangi bölgelerin kimin denetiminde olacağı ya da kimlerin nereleri kurtaracağı konusunda anlaşmazlıklar ortaya çıkmıştı. İşte hem bu anlaşmazlıkların bir çözüme bağlanması ve hem de savaş sonrası dünyasının ana çizgileriyle düzenlenmesi amacıyla SSCB’nın Yalta Kenti'nde liderler düzeyinde bir konferans toplanmasına karar verildi.

Şubat 1945’te toplanan Yalta Konferans’ında ABD’yi Roosevelt, İngiltere’yi Churchill ve SSCB’yi Stalin temsil ediyorlardı. Konferans'ta karara bağlanan konular arasında Almanya’nın savaş sonrasında silahsızlandırılması, Avrupa’nın etki alanlarının taraflarca belirlenmesi gibi hususların yanı sıra, Birleşmiş Milletler’in kurulması da kabul edildi ve Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’nin temel ilkeleri belirlendi.

Birleşmiş Milletler Hazırlı Konferansı’nın ABD’nin San Fransisco Kenti'nde yapılması kararlaştırıldı ve 1 Mart 1945 tarihinden önce Almanya’ya savaş açan ülkelerin bu toplantıya kurucu üye olarak katılabilecekleri ilkesi getirildi. (Türkiye bu nedenle 23 Şubat 1945’te Almanya’ya savaş açtı).

Yalta Konferansı’nda Türkiye de geniş bir biçimde tartışma konusu oldu. Bazı hususlar henüz tam anlamıyla açıklanmamış olmakla birlikte, Konferans'ın 10 Şubat 1945’te yapılan 6. oturumunda Stalin, İstanbul ve Çanakkale Boğazlarına ilişkin Montreux Sözleşmesi’nin gözden geçirilmesini ve değiştirilmesini istedi. Ancak SSCB’nin de bu konuda somut ve ayrıntılı öneriler getirememesi ve inandırıcı gerekçeler sunamaması nedeniyle, konunun daha sonra toplanacak konferanslarda yeniden ele alınması ve bu konulardaki gelişmelerden Türkiye’nin de haberdar edilmesi kararlaştırıldı.